Quá trình trang trí hoa văn và phủ men

Kỹ thuật vẽ

Thợ gốm Bát Tràng dùng bút lông vẽ trực tiếp trên nền mộc các hoa văn
hoạ tiết. Thợ vẽ gốm phải có tay nghề cao, hoa văn học tiết phải hài
hoà với dáng gốm, các trang trí hoạ tiết này đã nâng nghề gốm lên mức
nghệ thuật, mỗi cái là một tác phẩm. Thợ gốm Bát Tràng cũng đã dùng rất
nhiều hình thức trang trí khác, có hiệu quả nghệ thuật như đánh chỉ,
bôi men chảy màu, vẽ men màu...
Chế tạo men


Men tro là men đặc sắc của gốm Bát Tràng, ngoài ra còn có men màu nâu,
thành phần loại men này bao gồm men tro cộng thêm 5% đá thối (hỗn hợp
ôxít sắt và ôxít mangan lấy ở Phù Lãng, Hà Bắc). Từ thế kỷ 15 thợ gốm
Bát Tràng đã từng chế tạo ra loại men lam nổi tiếng. Loại men này được
chế từ đá đỏ (có chứa ôxít côban) đá thối (chứa ôxít mangan) nghiền nhỏ
rồi trộn với men áo. Men lam phát màu ở nhiệt độ 1250°C. Đầu thế kỷ 17
người Bát Tràng dùng vôi sống, tro trấu và cao lanh chùa Hội (thuộc
Bích Nhôi, Kinh Môn, Hải Dương) có màu hồng nhạt điều chế thành một
loại men mới là men rạn.

Thợ gốm Bát Tràng thường quen sử dụng cách chế tạo men theo phương pháp
ướt bằng cách cho nguyên liệu đã nghiền lọc kỹ trộn đều với nhau rồi
khuấy tan trong nước đợi đến khi lắng xuống thì bỏ phần nước trong ở
trên và bã đọng ở dưới đáy mà chỉ lấy các "dị" lơ lửng ở giữa, đó chính
là lớp men bóng để phủ bên ngoài đồ vật. Trong quá trình chế tạo men
người thợ gốm Bát Tràng nhận thấy để cho men dễ chảy hơn thì phải chế
biến bột tro nhỏ hơn nhiều so với bột đất, vì thế mà có câu "nhỏ tro to
đàn".
Tráng men

Khi sản phẩm mộc đã hoàn chỉnh, người thợ gốm có thể nung sơ bộ sản
phẩm ở nhiệt độ thấp rồi sau đó mới đem tráng men hoặc dùng ngay sản
phẩm mộc hoàn chỉnh đó trực tiếp tráng men lên trên rồi mới nung. Người
thợ gốm Bát Tràng thường chọn phương pháp tráng men trực tiếp lên trên
sản phẩm mộc hoàn chỉnh. Sản phẩm mộc trước khi đem tráng men phải được
làm sạch bụi bằng chổi lông. Những sản phẩm mà xương gốm có màu trước
khi tráng men phải có một lớp men lót để che bớt màu của xương gốm,
đồng thời cũng phải tính toán tính năng của mỗi loại men định tráng nên
từng loại xương gốm, nồng độ men, thời tiết và mức độ khó của xương
gốm... Kỹ thuật tráng men có nhiều hình thức như phun men, dội men nên
bề mặt cốt gốm cỡ lớn, nhúng men đối với loại gốm nhỏ nhưng thông dụng
nhất là hình thức láng men ngoài sản phẩm, gọi là "kìm men", và khó hơn
cả là hình thức "quay men" và "đúc men". Quay men là hình thức tráng
men bên trong và bên ngoài sản phẩm cùng một lúc, còn đúc men thì chỉ
tráng men trong lòng sản phẩm. Đây là những thủ pháp tráng men của thợ
gốm Bát Tràng, vừa là kỹ thuật vừa là nghệ thuật, được bảo tồn qua
nhiều thế hệ, thậm chí đã từng là bí quyết trong nghề nghiệp ở đây.

Sửa hàng men


Người thợ gốm tiến hành tu chỉnh lại sản phẩm lần cuối trước khi đưa
vào lò nung. Trước hết phải xem kỹ từng sản phẩm một xem có chỗ nào
khuyết men thì phải bôi quệt men vào các vị trí ấy. Sau đó họ tiến hành
"cắt dò" tức cạo bỏ những chỗ dư thừa men, công việc này gọi là "sửa
hàng men".