BLOG OF MOT SV MT HCM

http://vn.myblog.yahoo.com/tranh_viet

CO NHIEU DIEU THU VI

Ta hãy nhìn vào một bảng pha màu vẽ phủ đầy màu sắc. Có hai hậu quả song song xảy ra:

1. Về phương diện thuần vật chất, con
mắt cảm giác màu sắc. Mắt cảm thấy được những đặc tính của màu sắc và
thích thú vì vẻ đẹp của nó. Niềm vui len vào tâm hồn của kẻ thưởng
ngoạn đang nếm nó như một người sành sõi nếm đồ ăn ngon. Con mắt nhận
một sự kích thích giống như tác dụng mà một thức ăn có gia vị gây ra
trên khẩu cái. Nhưng nó cũng rất có thể vì đó mà trở nên tĩnh lặng và
lạnh mát như một ngón tay khi đụng tới nước đá. Vậy cảm tưởng này hoàn
toàn thuộc vật chất, cũng như mọi thứ cảm giác, trong kỳ hạn ngắn, và
chỉ ở trên bề mặt. Tâm hồn vừa trở lại khép kín thì cảm tưởng đó cũng
tan biến không để lại một dấu vết.

Trong khi đụng vào nước đá, người ta chỉ có thể có một cảm giác lạnh
vật chất. Khi ngón tay trở lại nóng, cảm giác đã bị quên đi. Khi mắt
không còn thấy màu sắc, tác dụng vật chất của màu sơn cũng ngưng lại.
Cảm giác vật chất về cái lạnh của nước đá, khi đi vào một cách sâu đậm,
nó làm thức dậy những cảm tưởng khác càng ngày càng mạnh hơn và có thể
khởi phát cả một chuỗi những biến cố tâm linh. Cảm tưởng hời hợt trên
bề mặt về màu sắc và sự phát triển cảm tưởng đó cũng giống như vậy.

Với một cảm năng ở mức trung bình, những đồ vật quen thuộc có một
tác dụng hời hợt, trong khi những đồ vật mà ta trông thấy lần đầu tiên
gây ra nơi ta một ấn tượng sâu đậm. Bởi vậy đứa bé khi thấy rằng mỗi đồ
vật đối với nó đều là những thứ đồ mới thì cảm thấy được thực tại của
thế giới. Ánh sáng thu hút nó, nó muốn bắt được ánh sáng và nó bị bỏng
những ngón tay. Thế là từ đó đối với ngọn lửa nó sẽ thấy sợ và thấy nể.
Nó sẽ biết rằng ánh sáng không phải chỉ có thể làm hại, mà còn đuổi mất
bóng tối và kéo dài buổi ban ngày, và lại có thể đun nóng, nấu chín và
đôi khi tạo được một cảnh tượng vui mắt. Sau kinh nghiệm đó, nó sẽ làm
quen với ánh sáng và những gì nó biết được về ánh sáng sẽ được nó ghi
vào trong óc não. Cường độ của sự thích thú giảm dần và biến mất. Cảnh
tượng ngọn lửa còn tranh đấu chống lại sự dửng dưng, nhưng nó đã mất
một cách lặng lẽ vẻ quyến rũ của nó. Dần dần, thế giới tỉnh mộng. Bấy
giờ rốt cuộc người ta mới biết rằng cây cối cho bóng mát, rằng ngựa
chạy nhanh, rằng xe hơi còn chạy nhanh hơn nữa, rằng chó thì cắn, mặt
trăng thì ở xa, và con người mà ta thấy trong mặt kính chỉ là một dáng
bên ngoài.

Con người càng phát triển và hoàn thành mình, phạm vi những đặc tính
mà hắn nhận biết được nơi người ta và sự vật cũng lớn lên. Người ta và
sự vật khoác một ý nghĩa và rốt cuộc ý nghĩa đó tan ra thành một âm
vang trong nội tâm.

Màu sắc đối với một cảm năng thô lỗ chỉ có những tác dụng hời hợt
và, sự kích thích một khi đã biến mất, thì những tác dụng đó cũng tiêu
tán. Dù là sơ đẳng, những tác dụng đó cũng biến đổi. Những màu sáng thu
hút con mắt nhìn và giữ được nó hơn. Những màu sáng và nóng còn giữ
được mắt hơn nữa: cũng như ngọn lửa thu hút con người một cách không
làm sao cản được, màu đỏ son lôi cuốn và kích thích cái nhìn. Màu vàng
chanh tươi làm chói mắt. Mắt không chịu nổi màu đó. Người ta có thể bảo
như một lỗ tai bị xé rách bởi giọng kèn chát chúa. Mắt nhìn nhấp nháy
và sẽ đắm trong những vùng sâu hút yên tĩnh của màu lam và màu xanh.

2. Cái tâm linh mà màu sắc đang tác
dụng càng được khai hoá thì cảm xúc mà tác dụng sơ đẳng đó gây ra trong
tâm hồn càng sâu đậm. Trong trường hợp này nó được có thêm một tác dụng
tâm linh thứ hai. Vậy nên màu sắc gây ra một sự rung cảm tâm linh. Và
hiệu ứng vật chất hời hợt của nó, tóm lại, chỉ là con đường nó dùng để
đi tới tâm hồn. Nếu tác dụng thứ hai này thật sự là một tác dụng trực
tiếp, như người ta vẫn có quyền giả dụ theo những gì người ta vừa mới
được trông thấy, hay trái lại, nếu nó chỉ được tiếp nhận do liên tưởng,
thì thật khó mà phân định được. Bởi tâm hồn vốn liên kết chặt chẽ với
thể xác, một cảm xúc nào đó bao giờ cũng có thể do liên tưởng mà gây ra
một cảm xúc khác đáp ứng lại. Màu đỏ, chẳng hạn, vì ngọn lửa có màu đỏ,
có thể khởi phát một sự rung cảm nội tâm giống như chấn động của ngọn
lửa. Màu đỏ nóng có một tác dụng kích thích. Chắc hẳn, bởi vì nó giống
màu máu, nên ấn tượng mà nó tạo ra có thể là khó nhọc, có thể bảo là
đau đớn nữa. Màu sắc, ở đây, đánh thức ký ức của một nguyên động lực
vật chất khác đang gây một tác dụng khó nhọc nơi tâm hồn.

Nếu lúc nào cũng như vậy, thật dễ mà cắt nghĩa bằng liên tưởng tất
cả những hiệu ứng vật chất của màu sắc không những chỉ trên thị giác mà
còn trên những giác quan khác. Chẳng hạn bảo rằng màu vàng sáng cho ta
một ấn tượng chua và the bởi vì nó làm ta nghĩ đến một quả chanh, đó là
một lối giải thích cần phải gạt bỏ.

Về vị của màu sắc, những thí dụ cũng không thiếu gì, nhưng trong
những thí dụ đó lối giải thích kia cũng không có giá trị gì hơn. Một vị
y sĩ ở Dresde kể lại là một trong những bệnh nhân của ông, “một người
phi thường và rất cao siêu”, có thói quen nói về một thứ nước xốt rằng
ông ta thấy nó có một vị “xanh”. Một lối giải thích khác có thể được
chấp nhận, dù khác nhưng cũng tương tự như lối giải thích trên. Ở nơi
một người tiến triển một cách thật phi thường, sự xâm nhập vào tâm hồn
thật là trực tiếp, chính tâm hồn cũng thật là mở rộng cho tất cả những
ấn tượng đến nỗi mọi sự kích thích đi vào tận nó liền làm cho những cơ
quan khác có phản ứng ngay: trong trường hợp của chúng ta, là con mắt —
phản ứng nhắc lại tiếng dội hay âm vang của một thứ nhạc khí mà những
cung dây bị rung chuyển do âm thanh của một nhạc khí khác đến lượt nó
cũng rung động. Một người mà cảm năng sâu sắc cũng giống như những
chiếc vĩ cầm tốt đã được người ta đàn nhiều lần, những chiếc vĩ cầm đó
chỉ đụng nhẹ một tí là đã rung chuyển hết các dây cung.

Dĩ nhiên, nếu người ta dừng lại ở lối giải thích này, thì phải chấp
nhận rằng con mắt có liên hệ chặt chẽ không những chỉ với vị giác, mà
còn với những giác quan khác, là điều vả lại cũng đã được chứng thực
bởi kinh nghiệm. Có những màu có vẻ như sần sùi và làm chói mắt. Những
màu khác trái lại cho ta một ấn tượng láng bóng, mịn màng. Người ta sẽ
thích nâng niu những màu đó (tỉ dụ như màu lam outremer sẫm, màu xanh chrome, màu đỏ laque). Chính cảm giác đó gây ra sự khác biệt trong các màu sắc, giữa những màu nóng và những màu lạnh. Có nhiều màu, như màu đỏ laque, có vẻ mềm dịu và êm ái; có nhiều màu khác, như xanh cobalt, màu xanh lam (ôxýt), lúc nào cũng cứng và khô, ngay cả khi chúng ra khỏi ống màu.

Người ta vẫn thường nói tới “hương vị của màu sắc”, hay về âm thanh
của chúng. Và vì âm thanh đó là hiển nhiên, nên không có một ai có thể
tìm thấy một sự giống nhau giữa màu vàng chói và những nốt thấp của đàn
dương cầm hoặc giữa giọng soprano và màu đỏ laque sẫm.

Dựa trên sự liên tưởng, lối giải thích này không đủ để biện giải
những trường hợp quan trọng nhất. Mọi người đều biết tác dụng của ánh
sáng màu trên thể xác, cái tác dụng mà khoa trị bệnh bằng màu sắc
thường dùng. Nhiều lần, trong một vài bệnh thần kinh người ta đã thử
dùng, với những mục đích chữa bệnh, những đặc tính của màu sắc. Và
người ta đã quan sát thấy rằng ánh sáng đỏ làm bổ sức cho tim, và ngược
lại, màu lam làm cho nhịp tim chậm lại và còn có thể, ít ra là trong
chốc lát, làm cho nhịp tim tê liệt. Rủi thay vì sự kiện những hậu quả
tương tự cũng có thể được quan sát nơi thú vật và nơi thảo mộc nên lối
giải thích đó mất hết cả giá trị. Cho rằng màu sắc tiềm ẩn một sức mạnh
tuy còn chưa được biết nhiều nhưng có thật, hiển nhiên, và tác dụng
trên khắp thể xác con người cũng không phải là ít chính xác.

Hơn nữa người ta không phải chỉ dựa trên liên tưởng mà thôi để giải
thích tác dụng của màu sắc trên tâm hồn. Màu sắc, tuy thế, là một
phương cách gây ảnh hưởng trực tiếp trên tâm hồn. Màu sắc là phím đàn,
mắt là cái búa đập lên nó, tâm hồn là thứ nhạc khí có muôn ngàn dây
cung.

Còn người nghệ sĩ, hắn là bàn tay nhờ có phím này hay phím nọ mà có được sự rung động đúng điệu của tâm hồn.

Vậy sự hoà hợp các màu sắc dĩ nhiên chỉ được dựa trên nguyên tắc của sự va chạm hữu hiệu.

Tâm hồn con người, được khích động ngay ở điểm dễ cảm xúc nhất, đã đáp lại.

Nền tảng đó, chúng ta gọi nó là Nguyên tắc của sự Cần Thiết Nội Tâm.---------
Dịch từ bản tiếng Pháp trong DU SPIRITUEL DANS L'ART ET DANS
ET DANS LA PEINTURE EN PARTICULIER, collection Folio/Essais (Paris:
Gallimard, 1988). Bản dịch từng xuất hiện trên tạp chí VĂN, số 93,
tháng 10.1967, Saigon — số đặc biệt “Viết cho Hội Hoạ