Chủ nghĩa hậu hiện đại: Những sự phát triển gần đây trong mỹ thuật ở Pakistan và Bangladesh

Lời người dịch:
Gần đây, một vài học giả / phê bình gia ở
Việt Nam bắt đầu truyền bá ý tưởng rằng văn nghệ sĩ Việt Nam không nên
tiếp cận văn nghệ hậu hiện đại, mà phải đi trở lại con đường phát triển
của chủ nghĩa hiện đại.

Theo tôi, đó là một ý tưởng bảo thủ rất vô nghĩa, vì thực tế cho thấy
văn nghệ của nhiều nước và nhiều dân tộc bị xem là “lạc hậu” ở châu
Phi, châu Đại dương, châu Mỹ La-tinh... đã không cần lặn lội thêm một
thế kỷ nữa để lặp lại lịch sử phát triển văn nghệ Tây phương, nhưng họ
đã tiến thẳng vào con đường hậu hiện đại và toàn cầu hoá, và đã chứng
tỏ những thành công đáng cho chúng ta phải nể phục. Do đó, thay vì phải
hoài công tranh luận với ý tưởng bảo thủ vô nghĩa ấy, tôi xin dịch và
lần lượt giới thiệu một số bài viết, qua đó những bằng chứng thành công
sẽ được văn nghệ sĩ Việt Nam nhìn thấy.

Hôm nay, tôi xin gửi đến độc giả Tiền Vệ một bài viết của Atteqa Ali về mỹ thuật hậu hiện đại ở Pakistan và Bangladesh.

Atteqa Ali là một người giám tuyển độc lập,
sống và làm việc tại Lahore, Pakistan. Bà đã thực hiện hai cuộc triển
lãm rất đặc biệt nhân dịp khánh thành toà National Art Gallery mới tại
Islamabad, Pakistan. Trong đó, “Homecoming” bao gồm tác phẩm của những
nghệ sĩ Pakistan lưu vong, và “Outside the Cube” bao gồm những tác phẩm
sắp đặt tuỳ-theo-chu-cảnh-địa–lý, của sáu nghệ sĩ đang sống tại
Pakistan. Năm 2003, bà thực hiện cuộc triển lãm nổi tiếng “Playing with
a Loaded Gun: Contemporary Art in Pakistan” tại Apex Art Curatorial
Programs, New York. Năm 2004, cuộc triển lãm này được tái tổ chức tại
Kunsthalle Friedricianum, Kassel, Đức.

Atteqa đã làm việc như một cố vấn giám
tuyển cho một số cuộc triển lãm, trong đó có “The American Effect”, tại
Whitney Museum of American Art, New York. Bà đã đóng góp tiểu luận cho
nhiều tạp chí, trong đó có tờ Art Asia Pacific và tờ Orientations.

CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI:

NHỮNG SỰ PHÁT TRIỂN GẦN ĐÂY TRONG MỸ THUẬT

Ở PAKISTAN VÀ BANGLADESH

Những năm đầu thế kỷ 21 là một thời điểm khủng hoảng cho
Bangladesh và Pakistan. Các lĩnh vực nghệ thuật đang phát triển mạnh
mẽ, nhưng khí hậu chính trị lại bất ổn. Bangladesh, tuyên bố độc lập
khỏi Pakistan từ năm 1971, vẫn chưa đứng vững. Nó là một quốc gia cực
kỳ nghèo và đông dân quá mức. Sau ngày quốc khánh lần thứ 50 của
Pakistan vào năm 1971, nhiều vấn đề vẫn còn nguy cơ xảy ra. Liệu có
phải quốc gia này đã được thiết lập trên những nguyên tắc đúng đắn?
Liệu một ngày nào đó sẽ có hoà bình và ổn định hoàn toàn trong khu vực
này? Pakistan tiếp tục giằng co với Ấn-độ, bây giờ lại thêm nguy cơ của
chiến tranh nguyên tử. Xuyên qua những tác phẩm đôi khi mang tính chính
trị, các nghệ sĩ Bangladesh và Pakistan cống hiến những góc nhìn độc
đáo vào những cuộc tranh luận phức tạp chung quanh đất nước của họ.

Hiện thời, các trường mỹ thuật là trung tâm sinh hoạt
nghệ thuật trong hai quốc gia non trẻ này. Ở Bangladesh, Shilpakala
Academy và Institute of Fine Arts thuộc Dhaka University là những
trường mỹ thuật chính, nơi sinh viên có thể ghi danh vào những lớp dạy
các bộ môn khác nhau, từ hội hoạ cho đến kịch nghệ. National College of
Arts (NCA) ở Lahore và Indus Valley School of Art and Architecture ở
Karachi là hai học viện lớn ở Pakistan, nơi giới nghệ sĩ thử sức với
các ý tưởng về những gì được xem là nghệ thuật đương đại, và đặc biệt
với cái vị thế của nghệ sĩ hậu thuộc địa trong cuộc tranh luận này.
Những thế hệ mới của nghệ sĩ ở Bangladesh và Pakistan có những suy nghĩ
mang tính phê phán đối với xã hội và di sản nghệ thuật của nó. Họ sử
dụng nhiều thủ pháp và chất liệu khác nhau ở địa phương, từ kỹ thuật tế
mật hoạ [miniature painting] tinh xảo tương tự như nghề làm kim hoàn
cho đến những yếu tố văn hoá đại chúng sinh động. Tuy nhiên các nghệ sĩ
này cũng đón nhận những dạng thức mang tính toàn cầu, gồm cả hội hoạ
trừu tượng và nghệ thuật tạo hình bằng video.

Ở Lahore, Zahoor ul-Akhlaq đã mang những ý tưởng hậu
hiện đại đến tuyến đầu trong những năm 70 và 80. Tại NCA, ông kiên trì
khẳng định sự thích nghi và khả sinh của tế mật hoạ như một tài nguyên
cho các nghệ sĩ đương đại. Các hoạ phẩm của ông sử dụng những yếu tố
rút ra từ truyền thống tế mật hoạ và kết hợp chúng với một hoạ pháp
trừu tượng.





The Three Younger Sons Of Shah Jahan

Zahoor ul-Akhlaq (Pakistan, 1941–1999)
Nhưng một số nghệ sĩ của thế hệ kế tiếp đã đi ngược lại,
họ sử dụng tế mật hoạ như một cơ sở để diễn đạt các hình ảnh đương
thời. Một trong những nghệ sĩ ấy là Shahzia Sikander. Tác phẩm của cô
đối thoại với truyền thống tế mật hoạ; cô khai triển nó bằng cách thêm
vào những yếu tố đương đại chẳng hạn như những kỹ thuật mới hay những
hình ảnh thời sự.




Installation, 1998
Shahzia Sikander (Pakistani, sinh năm 1969)
Kích thước tổng quát: 3.65x13.7 m
Trưng bày tại Forum for Contemporary Art, St. Louis, USA
Trong những năm cuối 80 và đầu 90, Bashir Ahmed đã dạy
cho cô và những nghệ sĩ khác, gồm cả Ambreen Butt và Imran Qureshi, qua
một kỳ rèn luyện gian khổ trong nghề tế mật hoạ.

Sikander và Butt là hai khuôn mặt trong một nhóm nữ nghệ
sĩ Pakistan nổi lên trên tuyến đầu của sự cách tân nghệ thuật; những
người khác gồm có Alia Hasan-Khan, Naiza Khan, Huma Mulji, và Asma
Mundrawala.

Salima Hashmi, hiệu trưởng của NCA trong những năm 90 và
hiện là giáo sư tại Beaconhouse National University in Lahore, đã gây
ảnh hưởng rất lớn đến tác phẩm của những nữ nghệ sĩ này và những người
trẻ hơn. Trong những năm 80, bà vẫn tiếp tục làm những nghệ phẩm nói về
các đề tài chính trị và nữ quyền ngay trong thời điểm chế độ độc tài
quân phiệt bóp nghẹt sự diễn đạt nghệ thuật.





Poem for Zainab, 1994
Salima Hashmi (Pakistani, sinh năm 1942)
Sơn dầu và cắt dán trên bố, 50.8x76.2 cm

Ở Bangladesh, Runa Islam khai thác những ý tưởng hậu
hiện đại trong tác phẩm nghệ thuật của cô. Sang định cư và làm việc ở
nước Anh, Islam thực hiện nhiều tác phẩm video rất sắc bén và mới mẻ
trên nhiều đề tài khác nhau, từ đề tài về các phim của nhà đạo diễn Đức
Rainer Werner Fassbinder cho đến đề tài về cơ học của thị giác.





Stare Out (Blink), 1998
Runa Islam (Bangladeshi, sinh năm 1970)
Tác phẩm sắp đặt, sử dụng phim 16mm
Trưng bày tại White Cube Gallery, London

Shishir Bhattacharjee nổi danh về những tác phẩm biếm
hoạ gay gắt mang tính chính trị. Gần đây, anh đã vẽ những bức tranh
theo phong cách bích chương điện ảnh Bengali.





The Picture, 2004
Shishir Bhattacharjee (Bangladeshi, sinh năm 1960)
Chất liệu hỗn hợp trên bố; 135X135 cm
-----

Nguồn: Atteqa Ali. “Postmodernism: Recent Developments in Art in Pakistan and Bangladesh”, trong Heilbrunn Timeline of Art History (New York: The Metropolitan Museum of Art, 2004).

Hậu hiện đại, hậu thuộc địa và xuyên văn hoá: Mỹ thuật Phi châu (chuyên đề) - Lawal, Babatunde

... tinh thần đa văn hoá được xiển dương
bởi chủ nghĩa hậu hiện đại đã mở ra những khung cửa mới cho mỹ thuật
đương đại Phi châu, tạo điều kiện cho nó trình bày trước thế giới rằng
cái sáng tạo mà trước kia vẫn khiến người ta liên tưởng đến quá khứ của
nó, thì giờ đây đã được phục hoạt với một diện mạo tươi trẻ... [Bản
dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
(...)



Tây Á: chủ nghĩa hậu hiện đại, cuộc sống lưu vong, và vai trò của các nữ nghệ sĩ (chuyên đề) - Mikdadi, Salwa

... Ngược lại với hình ảnh lãng mạn hoá
trước đây về môi trường sống và những biểu hiện văn hoá, các nghệ sĩ
trong những thập niên cuối cùng của thế kỷ 20 đã đương đầu với những
sức mạnh lịch sử và chính trị nối kết các nền văn hoá trong khu vực,
chẳng hạn tiến trình toàn cầu hoá và những hậu quả của nhiều thập niên
nội chiến. Các đề tài của họ gây chú ý đến những bất công xã hội, những
sự xâm phạm nhân quyền, những vấn đề về môi sinh và kinh tế, những mối
quan tâm mang tính tân thuộc địa trong khu vực, và những chế độ áp
bức... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
(...)



Chủ nghĩa hậu hiện đại: Những sự phát triển gần đây trong mỹ thuật ở Ấn-độ (chuyên đề) - Ali, Atteqa

... Ấn-độ đứng trên tuyến đầu của lý thuyết
phê bình hậu thuộc địa, với những lý thuyết gia như Arjun Appadurai,
Homi K. Bhabha, và Gayatri Spivak nổi lên từ đất nước của mình. Cùng
với sự nở hoa của nghệ thuật và lý thuyết ở quốc gia trong vùng Nam Á
này, các nghệ sĩ và các nhà văn càng lúc càng có nhiều khán giả và độc
giả quốc tế... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
(...)